Dyplomacja Stolicy Apostolskiej różni się w sposób zasadniczy od dyplomacji świeckiej:
- odmienną naturą władzy, której jest reprezentantem;
- interesami, jakie ma chronić;
- celem, do którego dąży;
- środkami, jakich używa;
- osobą samego dyplomaty.
Podkreślił to kard. Angelo Sodano, ówczesny Sekretarz Stanu, podczas pobytu w Polsce na przełomie kwietnia i maja 1998 roku: „Dyplomata papieski troszczy się o sprawy duchowe, do których należą: sprawy dotyczące Kościoła, prawa ludzkie, problemy moralne, wartości uniwersalne. Ma on zasadnicze zadanie przyczyniać się do rozszerzania i realizowania orędzia ewangelicznego, chroniąc równocześnie interesy nie tylko Kościoła, ale także państwa, przy którym jest akredytowany. Troszcząc się bowiem o rozwój wartości ludzkich i religijnych, służy on wszystkim obywatelom danego kraju. W ten sposób dyplomacja kościelna posługuje się bardziej środkami moralnymi, niż materialnymi.”
Podstawy teologiczne wysyłania przedstawicieli Stolicy Apostolskiej
Istnienie i działalność przedstawicieli Biskupa Rzymu i Stolicy Apostolskiej znajdują swoje uzasadnienie teologiczne w nauce o Kościele, szczególnie zaś o misji Piotra w Kościele, o kolegialności i jedności Biskupów, którą Sobór Watykański II na nowo wyłożył w swoich dokumentach. Nauka ta została następnie treściwie ujęta w posoborowym dokumencie Pawła VI, a mianowicie w motu proprio Sollicitudo omnium Ecclesiarum (Troska o wszystkie Kościoły). Normy dotyczące tej materii znalazły się również w obu promulgowanych przez Jana Pawła II kodeksach (kan. 362-367 Kodeksu Prawa Kanonicznego oraz kan. 46 Kodeksu Kanonów Kościołów Wschodnich).
Biskup Rzymu jest trwałym i widzialnym źródłem oraz fundamentem jedności Kościoła, biskupów i wiernych na całym świecie. Jednym z głównych jego zadań jest troska o zachowanie jedności i niepodzielności Kościoła (por. LG, n. 18), zachowanie jedności wiary, sakramentów i dyscypliny (por. OE, n. 2). Warunkiem wypełniania tej posługi Ojca Świętego we wspólnocie Kościoła powszechnego jest utrzymywanie ścisłych więzów z braćmi w biskupstwie oraz z Kościołami partykularnymi. Obecność papieża we wszystkich Kościołach partykularnych jest konieczna, by mógł znać stan i potrzeby każdego z nich. Z oczywistych racji, nie może on tego czynić osobiście na sposób stały.
W kan. 362 KPK czytamy, iż „Biskupowi Rzymu przysługuje naturalne i niezależne prawo mianowania i wysyłania swoich legatów czy to do Kościołów partykularnych w różnych krajach lub regionach, czy też równocześnie do państw i rządów, jak również przenoszenia ich i odwoływania, z zachowaniem przepisów prawa międzynarodowego, gdy idzie o wysyłanie i odwoływanie legatów ustanawianych w państwach.”
Nuncjusz jest więc współpracownikiem Biskupa Rzymu w wykonywaniu urzędu najwyższego Pasterza Kościoła. Na swój sposób uczestniczy w charyzmacie tego najwyższego pasterstwa i ojcostwa. Jego misja jest więc posłannictwem kościelnym głęboko pastoralnym, a nie świeckim czy politycznym. Nic zatem dziwnego, że Sobór Watykański II, jako wybitnie duszpasterski, wniósł w działalność dyplomatyczną nuncjuszy zasadniczą innowację: jego misja wobec Kościoła partykularnego jest funkcją religijno-kościelną ad intra, natomiast wobec wspólnoty politycznej, czyli państwa – funkcją religijno-kościelną ad extra.
Zadania nuncjusza
Ponieważ zadania nuncjusza są związane z jego podwójną misją, można je podzielić następująco:
A. Zadania wobec Kościoła partykularnego
Najważniejsze zadania nuncjusza w tej dziedzinie to:
- Reprezentowanie papieża (Stolicy Apostolskiej) przy Kościele partykularnym.
- Informowanie papieża o życiu, warunkach i działalności danego Kościoła partykularnego.
- Udzielanie pomocy biskupom i Konferencji Biskupów, zawsze jednak z poszanowaniem ich uprawnień i własnej odpowiedzialności.
- Przedkładanie papieżowi kandydatów na biskupów diecezjalnych i pomocniczych oraz przeprowadzanie procesów informacyjnych.
- Uczestniczenie w poczynaniach ekumenicznych i współpracy międzynarodowej Kościoła partykularnego.
- Obrona uprawnień Kościoła partykularnego i Stolicy Apostolskiej.
B. Zadania wobec władz państwowych
Sumarycznie rzecz ujmują, należy tu wymienić:
- Reprezentowanie papieża (Stolicy Apostolskiej) wobec władz danego państwa lub organizacji międzynarodowej.
- Podtrzymywanie poprawnych stosunków między Stolicą Apostolską a rządem danego kraju.
- Prowadzenie rokowań (w porozumieniu z miejscową Konferencją Biskupów), dotyczących relacji państwo – Kościół (konkordat, umowy, porozumienia, konwencje).
- Dialog i współdziałanie z władzami świeckimi na rzecz obrony praw człowieka, poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności wyznania, sumienia i kultu, obrony życia, trwałości rodziny, solidarności z najuboższymi członkami społeczeństwa, obrony pokoju w życiu społecznym państwa.